Rrethi i Pukes aktualisht ka rreth 30.000 banore. Nje nder vendet me te lashta eshte fshati Koman. Ky fshat eshte i njohur qe ne vitin 1898. Ne koman u zhvilluan disa kerkime shkencore. Keto kerkime nxorren ne pah disa varreza te cilat nxoren ne pah fakte te reja qe sot njihen si “Kultura e Komanit“.
Kultura e “Komanit” daton qe ne shek VI – VIII. Sipas kesaj kulture kemi te bejme me nje popull i cili nepermjet veglave,armeve dhe stolive ishin popull pagan, qe adhuronin diellin, lopen, gjaprin etj.
Sipas Tipologjise se varreve,armeve , del ne pah qe Komani nuk ishte popull qe besonin ne fene katolike e per me teper myslimane.
Sipas orendive te gjetura kemi orendi qe ka te vizatuar diellin,fluturen etj.Dihet qe dielli edhe flutura jane pjese e besimit pagan. Keshtu qe paganizmi nuk ka asnje lloj lidhje me fene.
Pra hidhet posht pretendimi qe : “Krishterimi ka depertuar ne kete zone qysh ne shek, I-re.”
Kalaja e “Dalmacias” eshte nje nga argumentet kryesore qe tregon mbi besimin qe kishin banoret e Komanit.
Sipas relacioneve te Fran Bardhit thuhet: “me sa kuptohet, keto shenja jane gjurme te nje zhvillimi te hershem qe dalloheshin nder vendet tjera te maleve te Pukes, Iballes dhe Spasit.”
Kjo tregon qe kleriku deri ne diten qe shkel ne kete zone,nuk ka pas infomacion mbi “Komanin” dmth ka qene nje zon pa ndonje interes pasi thot: “me sa kuptohet“po ashtu thote: ” Zhvillimi kulturor i “Komanit” befasoi edhe klerikun i cili me pas ben edhe pershkrimin duke permendur pemet ne kete zone madje thote: “…zhvillimi te hershem…”.
(Relacioni II,1637)
Nje tjeter fakt eshte edhe vendi i zanave. Vendi i zanave eshte i njohur eshte edhe sot .Sipas gojdhanave disa zana qendronin te “Guri i bardh” dhe ishin rojtaret e kesaj zone. “Shkami i zanave” ishte vendi ku ato bashkoheshin. Po ashtu edhe sot flitet per “Mullinin e zanave“. Zanat ishin pjese e rendesishme e besimit qe kishte populli. Populli besonin ne fuqite mbi natyrore te tyre. Kjo haset edhe ne fshatrat e tjera te Pukes, ku besonin ne oren e shtepis ku ne disa raste ishte nje gjarper,madje kur gjapri shikohej ne shtepi thoshin: “mos e mbyt se eshte ora e shpis” gje qe hedh posht perseri faktin qe kjo bashkesi te ishte e besimit te krishtere.Pasi besimi i krishter ka hyr von,dmth pas atij pagan.
Ne perpunim….
Pergatiti: Gezim Kopani
dt.16.12.2012
