Pas diskutimeve te Bordit te Larte Keshillimore UMAD per hapjen e Aja Sofjes (Shen Sofise) (1)per adhurim doli ne komunikate se:”Bordi i Larte Keshillimore dhe drejtuesit e UMAD larg cdo bindjeje politike deshirojme nga autoritetet kompetente qe Aja Sofja (Shen Sofia) e cila pas ngadhenjimit mbi Stambollin ne 29 maj 1453 , dite e premte, eshte transformuar ne xhami si simbol i ngadhenjimit nga Sulltan Mehmeti II dhe me pas i eshte dhuruar Fondacionit (Vakf) te xhamive, te rihapet per adhurim si xhami; sepse keshtu do te marrim urimin e te pareve dhe te kombit tone.” Duke u bazuar ne kerkesat perkatese Gjykata turke ka anulluar dekretin e qeveris se vitit 1934 e cila pat shpallur Aja Sofjen muze duke e shpalluar ate te paligjshem. Vendimi i gjykates turke ben te mundur kthimin e Aja Sofjes ne xhami per te kryer ritet fetare islame.
Pergatiti
Gezim KOPANI
Shenim: Ditet ne vazhdim do paraqes disa te dhena historike ne lidhje me Aja Sofjen
_______
1. Sipas shkrimeve Shen Sofi ne fillim rreth vitit 360 u ndertua me dru nga perandori romak Konstantin. Pas nje zjarri ajo u shkaterruar per tu rindertuar ne vitin 415 nga perandori Teodos. Ajo gjate kohes se Nikas u shkaterua per ta rindertuar kesaj here me gure nga Justiniani i I-re. Ajo u be gati ne vitin 537. Emri ju vendos Shen Sofi qe do te thote “Urtesi e shenjte“. Gjate perandorise Bizantine te gjitha veprimtarit fetare u zhvilluan ne Shen Sofi. Vemendje dhe interes shume te madh shprehen Ruset e asaj kohe, por me ardhjen e lative diku rreth shek 13-te ato e shkaterruan. Thuhet se varri i nje prej udheheqesve latin te quajtur Enrico Dandola u vendos brenda Shen Sofis. Para ardhjes se Osmaneve perandori Bizanti i kerkoj ndihme Sulltan Muratit II pasi kupola pesoj demtime. Ai dergoj ingjinierin e quajtur Ali Naxhar. Kur Naxhar u kthye tek Sulltani thuhet si ai i ka thene sulltanit: Kam bere gati vendin e Minares.
Pas restaurimit qe i beri Sulltan Murati II-te Shen Sofia u kthye ne xhami duke i ndertuar asaj nje minare. Me pas i biri Sulltan Bajaziti ndertoj minaren e dyte. Pas tij nipi i Bajazitit Sulltan Selimi ndertoj dy minaret e tjera.
Sulltan Selimi II-te dhe kater Sulltan te tjere jane varrosur ne oborrin e kesaj xhamije. Ky eshte nje nga variantet e permendura.
Nje variant tjeter thuhet se: “Stambolli ka qene vend banim i Profetit Davud a.s. dhe i birit te tij Profeti Sulejman a.s.. Disa thone se Stambolli eshte ndertuar rreth 1600 para lindjes se Profetit Muhammed a.s. Tregohet se ne kohen e Sulejmanit a.s. paska jetuar je mbret i quajtur Sajdun i cili u soll keq me Sulejmanin a,s,. Sulejmani dergoj nje ushtri te madhe tek Sajdun ku edhe vdes. Thuhet se Sajdun kishte nje vajze te quajtur Alin te cilen e sollen ne Stamboll. Ne kete kohe Sulejmanit a.s. i kishte vdekur bashkeshortja e saj e quajtur Belkisa. Kur Alinin e sollen ne Stamboll ajo nuk pushoj se qajturi. Sulejmani a.s. vendosi ta pyes per arsyen dhe ajo i kerkon Sulejmanit a.s. qe te ndertoj nje saraj te madh (apo nje kult) me qellim te harroj vuatjet (humbjen e babait). Sulejmani a.s. pranoj kerkesen dhe ne Athin nderton sarajin e quajtur Temashall.
Thuhet se Sulejmani a.s. ne stamboll banonte tek vendi i quajtur Sarajburnu. Aty ai ndertoj ndertesa te bukura dhe tempuj, po ashtu ndertim (tempull) beri dhe aty ku ndodhet Aja Sofja. Pas Sulejmanit mendohet se e ka shtrir ndertimin e Stambollit nje mbret i quajtur Madjen diku rreth 430 para ardhjes se Aleksandrit te madh. Gjate mbreterimit te Aleksandrit te madh thuhet se u zhvilluan disa luftra me mbretin e quajrut Kejda (Greqi). Thuhet se gjate sundimit te Aleksandrit ra nje termet i madh ne Stamboll ku u shkatrrua qyeti. Pas Aleksandrit erdh mbreti i quajtur Pozant i cili filloj rindertimin e qytetit. Pas vdekjes se Pozatonin qyteti u shkaterruar dhe nje here nga termeti. Qyteti u sundua nga Cezari i Romes ku pas tij vjen mbreti i quajtur Vezedon. Vezedoni filloj rindertimin e qytetin duke ndertuar mure ne forme trekendeshi dhe qe ishin te larta deri ne shtat kate. Ne vitin 1660 Evlija Celebi deshmon ti kete shikuar shenjat e ketij muri.
Pas Vezedonit vjen Kostandini i cili ndertoj shum kisha, ujesjellsa etj. Thuhet se nena e Kostandinit Helena kishte ndertuar Aja Sofjen. Thuhet se rreth Aja Sofjes Kostandini nderton bujtina, shkolla. Thuhet se kjo ka qene koha kur ka lindur edhe Profeti Muhammed a.s. ku u shua zjarri i Nemrudit, u shkaterrua kubeja e kishes se Kizilemas, Kubeja e Aja Sofjes, Kisha e Erzail, u shemb ujesjellesi i Kisras etj.
Vijimi do jete tek artikulli i cili do flas per qytetin e Stambollit dhe Aja Sofjen
(Ky shenim u pergatit nga Gezim Kopani)
